Brzydkie słowo na „i”

11 września 2015
Bartek Chaciński

Fajny film wczoraj widziałem. No, może nie do końca, ale momenty były. Jeśli rzecz brutalnie uprościć, pół filmu oparte jest na suspensie: czy miss universum obnaży się przed dwoma starszymi panami w drogim szwajcarskim uzdrowisku? Ale ponieważ zdradza to plakat filmu, suspens jest tak naprawdę czekaniem na nieuniknione. Tak naprawdę jednak w filmie Młodość Paolo Sorrentino zamiast w ścieżkę dialogową warto się wsłuchać w dźwiękową. Włoski reżyser bywa dość pretensjonalny w swojej obsesji opowiadania o kontrastach między starością i młodością, ale słucha dobrej muzyki. Do tego stopnia, że pojęcie nowej klasyki zyskuje u niego nowy wymiar.

Nie mam tu na myśli Marka Kozelka, który gra w Młodości maleńką (własną) rólkę i którego piosenkami Sorrentino emocjonalnie łata swój film z gracją godną miss universum. Choć bardzo mi się ta strona filmu podoba i byłem zaskoczony, jak dużo tych piosenek Kozelka w filmie (są w sumie trzy, motyw z jednej się powtarza). Na pewno nie jednak nie bardziej zaskoczony niż sam artysta, który na Universal Themes śpiewał: How the hell did I end up playing myself in an Italian film / Set in a ski town in Switzerland?

Pisząc o nowym wymiarze „nowej klasyki” (nazywanej też „neo-classical”, ale to określenie tępi u mnie kolega z HCH, a jako muzykolog ma swoje powody – neoklasycyzm w muzyce już był) mam na myśli Davida Langa i jego ścieżkę dźwiękową, która stanowi spore wyzwanie, bo główny bohater jest kompozytorem i trzeba mu było doszyć twórczość, która w wiarygodny sposób zilustruje zamożnego człowieka sukcesu, a jednocześnie schowanego pod starczą maską romantyka. Balansujący fenomenalnie na granicy lekkostrawnej klasycznej melodyki, tanich rockowych patentów, muzyki dawnej, minimalizmu i konceptualizmu Lang, jeszcze z tą wyestetyzowaną oprawą wizualną (bo momentami filmy Sorrentino przybierają formę wideoklipów) wyrasta na guru wszystkożernych i dobrze wykształconych Muhlych, Arnaldsów czy Dessnerów. Czyli generacji przed 40-tką, która potrafi docierać do różnych typów publiczności naraz, bo zgłębiła tajemnicę wszystkożerności swoich rówieśników. Uświadomiła sobie i innym, że część wykształconych muzycznie odbiorców ostatecznie przestała się brzydzić muzyką rockową, taneczną czy folkową, odkąd zaczęto ją pakować pod postacią alternatywnego rocka, folku czy elektroniki. A druga część nie brzydziła się nią nigdy.

Pojutrze początek imprezy dla takich wszystkożerców, czyli krakowskiego Sacrum Profanum (program tutaj). W tym roku bardzo spójnego od strony programu, bo Dessnerowie grający Dessnera albo Richarda Reeda Parry’ego, a wcześniej These New Puritans w powiększonym składzie E-X-P-A-N-D-E-D budują coś jak nowo-klasyczna międzynarodówka. Będą wreszcie drony Jóhanna Jóhannssona i nieobraźliwy na pewno dla znawców tematu projekt chopinowski Ólafura Arnaldsa. Wszystko unurzane w aurze, nie wahajmy się użyć tego słowa, młodości. Bo młodość nie jest kategorią z Sorrentino, tak samo jak starość (na szczęście) nią nie jest. Jedyna przewaga młodości w tym wypadku polega na tym, że ci młodsi twórcy nie boją się pewnych rozwiązań, nie boją się łatwych nawiązań do świata zewnętrznego, fuzji gatunków, ryzyka, krytyki, ani nawet kompromitacji. I mam wrażenie, że Lang, który już w programie SF gościł, pokazał młodość jako kategorię pozametrykalną. Jego nowy utwór Just (After Song of Songs), który brzmi jak stary utwór z młodości wiekowego kompozytora, ma szansę wypłynąć na Młodości Sorrentino. Mógłby coś takiego napisać Muhly, może nawet i Dessner, ale Lang bez względu na wiek okazał się lepszy. Hit. Nie mówiąc już o finałowym Simple Song #3, poruszającym, choć zawieszonym w pół drogi między łzawym przebojem festiwalowym a operą. Sacrum i profanum w jednym.

Mariusz Herma wyprzedził mnie właśnie (co nie dziwi, bo pisuje stale o tej sferze) w próbie diagnozowania języka pojęć tej nowej sceny. Hasło „garażowa muzyka kameralna” mi się podoba. Indie – jak być może dało się odczuć – nie lubię. Nie sceny alternatywnej jako takiej, tylko słowa. Więc i zestawienie indie classical brzmi dla mnie naprawdę kuriozalnie. Zresztą niczego za pośrednictwem tej etykietki nie osiągamy, jak pisał Nico Muhly, jedna z czołowych postaci nurtu reklamowanego czasem jako indie classical. Oczywiście Muhly się mylił. Są rzecz jasna niezależne wytwórnie wydające muzykę poważną, ale przecież nie o to chodzi: Parry, Dessner, Greenwood czy Richter nagrywają dla największej z wielkich, czyli Deutsche Grammophon, a to nie jest indie w żadnym razie. Muhly się mylił, bo używając najbardziej absurdalnych pojęć typu haunted chamber czy hipster klasyka (teraz wymyślam) coś jednak osiągniemy: opis fajowości. Podkreślenie, że jedni artyści są fajowsi od innych, co jest dość głupie w ostatnim bastionie muzyki, która wydawała się odporna na spory dotyczące fajności. I głupie w kontekście Davida Langa z filmu Sorrentino. I niepotrzebne w kontekście samej muzyki, która – jako rzecz przystępna – przy takiej dynamice naprawdę opanuje za chwilę świat „poważki” i zmieni porządek, wprowadzi jakieś nowe, nieobecne tu wcześniej masowe hierarchie. Mnie na przykład zespół Copenhagen Phil – występujący na jednej z płyt z muzyką Dessnera – i filmowe skojarzenia z Sorrentino podsunęły kolejne pojęcie, tyle że niełatwe do przełożenia na polski: phil music. Wszystko lepsze niż indie.