10 piosenek o dzbanach

11 grudnia 2018
Bartek Chaciński

Stało się to, co się musiało stać. „Dzban” został Młodzieżowym Słowem Roku w plebiscycie organizowanym po raz kolejny przez PWN. Miałem okazję pomagać w pracach jury tego plebiscytu i zostawiłem nawet ślad w postaci swojego komentarza do werdyktu. Zgłoszenia i definicje tego jednego słowa – które jest dziś coraz popularniejszym synonimem kretyna, idioty – szły w tysiące i były w dużej części masową akcją poparcia dla chętnie używającego tego słowa youtubera Klocucha. Kim dokładnie jest – nie wiadomo. Otacza go atmosfera tajemnicy, a on sam dba o identyfikację językową, w swoich filmikach powtarzając infantylnym tonem i głosem chłopca przed mutacją te same ulubione słowa. „Dzban” okazał się wyjątkowo potrzebny i przyjął się najmocniej, ale inne (m.in. „kruci” i „bajdurzyć”) też były zgłaszane w plebiscycie. Choć oczywiście nie samym Klocuchem stoi kariera „dzbana”. Chcąc połączyć swoje zainteresowania językowe i muzyczną tematykę niniejszego bloga, proponuję listę – świadomych lub nie – odniesień muzycznych. Oto subiektywny ranking piosenkowy, w którym aż roi się od dzbanów.

10. KSU Rozbity dzban (2014)
Singlowy utwór z płyty Dwa narody weteranów polskiego punka. Dzban jako wzniosła przenośnia naszego narodu przełamanego na pół plus melodia ludowa rodem z Wiedźmina 3. Jeśli wziąć pod uwagę upodobania Klocucha do gier wideo – skojarzenia są oczywiste.
Zwijam to, tu nie ma nic, co bym zabrać chciał
Zwijam to, tu nie ma nic, to rozbity dzban.

9. JACEK KACZMARSKI, ZBIGNIEW ŁAPIŃSKI Dobre rady pana ojca (1994)
Cudzoziemskich ksiąg nie czytaj,
Czego nie wiesz księdza pytaj.
Ucz się siodła, szabli, dzbana,
A poznają w tobie pana.
Z targowiska nie bierz złota,
To żydowska jest robota.
Biorąc pod uwagę cały ten tekst (nietrudno znaleźć, choć piosenka rzadko grana) Kaczmarski szedł na rapera, chociaż o tym nie wiedział. Są tacy, którzy będą chcieli to wziąć do siebie wprost. To właśnie z myślą o nich powstała ta dzisiejsza slangowa definicja dzbana.

8. PIERSI Bałkanica (2013)
Nawet każdy dzban zna linijkę Będzie, będzie zabawa, ale nie każdy pamięta, co poprzedzało tę zabawę w tekście piosenki:
Przynieście dla mnie wina dzban,
Potem ruszamy razem w tan!
Piosenka-matka wszystkich dzbanów, hit Eski, Zetki i licznych imprez pod gołym niebem skonstruowana jest w prosty sposób: w każdej zwrotce pojawia się dzban.
Przy czym pamiętajmy, że nie ma już na tym etapie w zespole Kukiza.

7. BAJM Po prostu stało się (1984)
Piosenka o rozbitym związku stała się okazją do budowania różnych przenośni z rozbijaniem w roli głównej. I dzban też został rozbity przy okazji:
Rozbił się ogród, rozbił się dzban,
Nasze mieszkanie ze szklanych ścian
Sama piosenka zestarzała się dość podle i ten dzban to niestety jeden z niewielu powodów, dla których warto ją przypomnieć.

6. TRAD. Whiskey In the Jar (ok. 1650)
Tekst każdy bluesowy i folkowy gitarzysta z Bieszczad zna. Irlandzka pieśń ludowa, która doczekała się kolejnych wersji folkowych (The Dubliners) i rockowych (Thin Lizzy), a do Polski przywędrowała, co ciekawe, w wersji Whiskey pełen dzban. Oryginał opowiada o zdradzonym przez kobietę rozbójniku, polska wersja pozostawia dziś cień wątpliwości, czy aby zdradzony bohater nie stał się opitym whiskey dzbanem. W każdym razie jest to drugi na liście hymn dzbanowski o trudnej do wymierzenia sile rażenia.

5. PALUCH Odpocznij (2016)
Boli Ciebie każdy hejt – ziomek, odpocznij,
W dupie poprzewracał fejm – dzbanie, odpocznij
Jeden z kilku tekstów poznańskiego rapera Palucha świadczących o tym (co zresztą już odnotowywałem w felietonach językowych), że jest drugą obok Klocucha osobą zasłużoną dla promocji nowego słowa. Czy był pierwszy? Odpocznij pochodzi w każdym razie z płyty 10/29 z 2016 r., kiedy o Klocuchu mało kto słyszał. A biorąc pod uwagę pewną bliskość myślenia o pseudonimach (Paluch – Klocuch) ktoś mógłby nawet dojść do wniosku, że mają coś więcej ze sobą wspólnego.

4. ŚLIWA Mentalność singla (2015)
Można by uznać Palucha za prekursora, gdyby nie Śliwa, kolejny raper (Patryk SLW Śliwiński), też z Poznania, co dość jednoznacznie wskazuje na to, gdzie się zaczynała kariera dzbana jako „kretyna”:
Wybacz, ale nie tańczę, nie jestem fanem Rihanny,
Zresztą tłok jak skurwysyn, się rozpychają te dzbany.

3. DAWID PODSIADŁO Co mówimy? (2018)
Dzbanek, syf, sardynki, nudny dzień,
Z tobą wszystko będzie szarzyć się.
Podmiot liryczny tej piosenki (jednej z dwóch moich ulubionych na nowej płycie Podsiadły) nie do końca uchwycił nowe znaczenie „dzbana”, ale przynajmniej dobrze go umiejscowił w sekwencji wyrazów. Choć niewykluczone, że to przypadek. Nieprzypadkowo rzecz ma za to miliony odsłon.

2. JAN KOCHANOWSKI Dzbanie mój… [Pieśń III z Ksiąg Pierwszych] (przed 1570)
Uwaga na pradawne dzbany, które – pod nieobecność butelek (te były wprawdzie znane od starożytności, ale popularne od XVII wieku, kiedy powstała znana do dziś charakterystyczna butelka do wina) – musiały się kojarzyć z jednym. To jedna z pierwszych pieśni Kochanowskiego i jeden ze starszych utworów klasyki polskiej poezji zaczyna się od słów Dzbanie mój pisany, dzbanie polewany… i doczekała się różnych wersji śpiewanych (przykład tutaj, a drugi tu – rzecz ewidentnie czeka na dobrego wykonawcę). Jak to mówią: deal with it.

1.HELENA VONDRÁČKOVÁ Malovaný džbánku (1974)
Mój oficjalny numer jeden z dzbanem w roli głównej – może dlatego, że rzecz ma tyle lat, co ja (w roku 1977 Vondráčková zdobyła tym utworem pierwszą nagrodę na festiwalu w Sopocie), ale przede wszystkim dlatego, że – niezależnie od definicji – czyni z dzbana bohatera pierwszo-, a nie drugoplanowego.
Malovaný džbánku z krumlovského zámku
Znáš ten čas, dobře znáš ten čas
Kdy tu chodská skála na hranicý stála
Znáš ten čas, dobře znáš ten čas
Morał każdy zna, chociaż po czesku. Pozostaną po nas dzbany. Jako świadectwo czasów.